ઘણી વાર લોકો એક પ્રશ્ન કરતા જોવા મળે છે – “સારા લોકો સાથે ખરાબ કેમ થાય છે?”….. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો તે એવું થયું કે સારા લોકો દુ:ખી કેમ રહે છે?
સામાન્ય રીતે જે સ્વભાવમાં સારું હોવું આંકવામાં આવે છે તે છે દયાળુ સ્વભાવ. દયાળુ લોકો વારંવાર લોકોના કામમાં આવે છે પરંતુ મોટાભાગનો સમય તેમને પોતાના સંદર્ભમાં તેના પોઝિટિવ પરિણામ ન મળે અથવા મોટાભાગે સમય અને પરિસ્થિતિ તેમની વિરુદ્ધ હોય છે. આખરે તેના કારણ શું છે? શું આ તેમનું નસીબ હોય છે? અથવા તેમની જ વિચારસરણી અથવા સ્વભાવની કોઈ ભૂલ?
માનસશાસ્ત્રીય સ્તર ઉપર વિશ્લેષણ કરીએ તો આ ત્રણ કારણ છે તેના મુખ્ય કારણો હોય છે :
1) બીજા લોકો માટે જીવવું અથવા બીજાની ખુશીમાં ખુશ થવું.
દયાળુ સ્વભાવના લોકો બીજાની મદદ માટે હંમેશાં તત્પર રહે છે. તેને પોતાના માટે કંઈક કરવાથી વધુ બીજા માટે કંઇક કરવામાં આનંદ મળે છે. એ જ કારણ હોય છે કે જ્યાં જરૂર પડે ત્યારે તે દરેકના કામમાં આવે છે, અને તેમની એક ખાસ વાત એ હોય છે કે કોઈની મદદ કરવા માટે તે પોતાની જરૂરિયાતોને દૂર કરવાથી પણ પાછા નથી પડતા. પરંતુ તેમના દુઃખનું કારણ એ નથી હોતું, પણ સામે વાળાનું સ્વાર્થી વલણ હોય છે.
વાસ્તવમાં જોઈએ તો પોતાની મર્યાદાઓથી વધીને અને પોતાની તકલીફોને બાજુમાં મૂકીને મદદ કરવું જ તેના માટે દુઃખનું કારણ બની જાય છે. આવા વ્યક્તિઓ માટે લોકો એવું માનીને ચાલે છે કે આ તે દરેક સમય તેમની સાથે જ હશે અને પોતાના પહેલા તેમના વિશે વિચારશે. તેઓ પાસેથી મદદની ઇચ્છા રાખનારા લોકો ભલે તે તેમના માટે કંઇ ન કરે, પણ તેમને ક્યારેય “ના” નથી સાંભળવા માંગતા.
એક ક્ષેત્રીય કહેવત છે – “કરવાની સો ફરિયાદ, ન કરવા એક ફરિયાદ”… આ એ દયાળુ લોકો સાથે પણ થાય છે. જ્યારે કોઈ કેવી પરીસ્થિતિમાં પડીને તે સામે વાળાની ભૂલથી પણ કંઇક કરવા માટે “ના” કહે છે અથવા સંજોગોવસાત મદદ ન કરી શકે, તો સામે વાળા વ્યક્તિના મનમાં તે વાત આવી જાય છે કે હવે તે તેમના કામ નહિ આવે. પરિણામ એ આવે છે કે તે તેમની વાતો, વિચારો, નિર્ણયોને અવગણવાનું શરૂ કરી દે છે. તે વાત તેમને દુઃખી કરે છે.
તમારે એ સમજવાની જરૂર છે કે આ તમારૂ ખરાબ વલણ નથી, જેના માટે તમારે દુઃખી થવું જોઈએ કે પછતાવું, જોઈએ પણ તે સામે વાળાનો એકલો સ્વાર્થ છે, જે કોઈ પણની જરૂરિયાતને સમજ્યા વિના. હંમેશા તેની મદદ લેવા માંગે છે. તેને લઇને તમે પછતાવાના ભાવ માંથી નીકળી જાવ અને પોતાની પ્રાથમિકતા સાથે ચાલો. વારંવાર એવું બનવું તમાનું દિલ દુભાવશે અને બની શકે છે મદદ કરવાના પોતાના સ્વભાવને જ તમે ખોટું માનવા લાગો, જો કે એવું નથી. તેથી તમારા દિલનું સાંભળો, અને તમારા કડવા અનુભવોનો પ્રભાવ તમારા સ્વભાવ ઉપર ન આવવા દો.
2) પોતાની પરવા કરવી એવું સ્વાર્થી બનવું નથી હોતું.
દયાળુ લોકોમાં એક બીજી જે વાત હોય છે તે છે કે તે પોતાના માટે કદાચ જ જીવી શકે છે. તેઓની પ્રાથમિકતાઓમાં ક્યારેય કુટુંબ, ક્યારેક સંબંધી, તો ક્યારેય મિત્ર આવી જાય છે. ક્યારેક તે બાળકોની શાળા એ દોડે છે, કોઈક વાર પરિવાર સાથે વીકેન્ડ મનાવે છે, તો ક્યારેય મિત્રોની ખુશી-દુ:ખમાં ભાગીદાર થાય છે, પરિણામ આ આવે છે, તેની પાસે પોતાના માટે જ ખાલી સમય નથી હોતો કે પોતાના શોખ પુરા કરી શકે.
કારણ કે તેમના દરેક પગલા બીજાઓને ખુશ કરવા માટે હોય છે, તેને પૂર્ણ કરતા તે પોતાના સ્વપ્નો પૂર્ણ કરવા માટે કામ નથી કરી શકતા. તમારે તમારા આ વિચારમાં થોડો સુધારો લાવવાની જરૂર છે. તમારે એ સમજવાની જરૂર છે કે પોતાના માટે વિચારવું સ્વાર્થી બનવું નથી હોતું અને બીજા માટે વિચારવાનો અર્થ એ નથી હોતો કે તમે તમારા પોતાના માટે બિલકુલ ન વિચારો.
નિઃસ્વાર્થ ભાવથી કોઈની મદદ કરવી બીજી વાત હોય છે, પણ નિઃસ્વાર્થ હોવાનો અર્થ પોતાની જરૂરિયાતોને ભૂલી જવું નથી હોતી. તમારે યાદ રાખવું જોઈએ કે ભગવાન એ દરેક માણસને શરીર અને મન આપ્યા છે, તેની જરૂરિયાતો અને સુખનું ધ્યાન રાખવું એ વ્યક્તિગત જવાબદારી હોય છે.
તમારી આ જવાબદારીને પૂરી કરવી એ ભૂલ નથી હોતી. હા, સ્વાર્થી હોવું અને જવાબદાર હોવું વચ્ચેનો તફાવત જરૂર સમજી લો. ક્યારેય એવું ન થવું જોઈએ કે તમારા હિત માટે કોઈ બીજાનું ખરાબ કરવું અથવા સમર્થ હોવા છતાં પણ જરૂર વખતે કોઈ ના કામમાં ન આવો તો તે સ્વાર્થ જ કહેવાય.
3) અપેક્ષા રાખવી
ત્રીજી અને એક ઘણી જ જરૂરી વસ્તુ જે છે, તે છે ‘આશા રાખવી’. તમે કોઈની મદદ એટલા માટે નથી કરી કે જેથી તેના બદલામાં તમારી પણ મદદ કરે અથવા તમને સન્માન આપે અથવા તમારા વિશે વિચારે. તમારું મન અને મગજ આમ કરવું યોગ્ય માને છે તેથી તમે તે કર્યું, પછી જો તે પછી તમે તે કામની ઓળખ કે માન ન મળે, તો તમારે દુઃખી ન થવું જોઈએ. જો એવું છે તો તે બતાવે છે કે તે કાર્યોને બદલે તમે પણ કોઈ ઇચ્છા રાખો છો અને તે સ્થળ તમારા દુઃખનું કારણ બને છે.
તમારે એ સમજવાની જરૂર છે કે સક્ષમ હોવા છતાં કોઈ ના માટે કંઇક કરવું, ત્યાં સુધી કે જો તમે તમારા વિવેક સાથે કોઈના માટે કોઈ ત્યાગ કર્યો હોય તો તે પણ તમે તમારી નૈતિક ફરજ અને માનવ ધર્મ પૂરો કર્યો છે, ભવિષ્યમાં તમને તેનું ઇનામ મળે, પરંતુ તેના માટે તમારે કોઈ સારા પરિણામની અપેક્ષા ન રાખવી જોઈએ.
ગીતાની આ પંક્તિ યાદ રાખો – “કર્મો કરો, ફળની ચિંતા ન કરો.” આ તે માર્ગ છે. જે તમને દરેક ક્ષણે તમને દુઃખી નહિ થવા દે.
સામાન્ય રીતે જે સ્વભાવમાં સારું હોવું આંકવામાં આવે છે તે છે દયાળુ સ્વભાવ. દયાળુ લોકો વારંવાર લોકોના કામમાં આવે છે પરંતુ મોટાભાગનો સમય તેમને પોતાના સંદર્ભમાં તેના પોઝિટિવ પરિણામ ન મળે અથવા મોટાભાગે સમય અને પરિસ્થિતિ તેમની વિરુદ્ધ હોય છે. આખરે તેના કારણ શું છે? શું આ તેમનું નસીબ હોય છે? અથવા તેમની જ વિચારસરણી અથવા સ્વભાવની કોઈ ભૂલ?
માનસશાસ્ત્રીય સ્તર ઉપર વિશ્લેષણ કરીએ તો આ ત્રણ કારણ છે તેના મુખ્ય કારણો હોય છે :
1) બીજા લોકો માટે જીવવું અથવા બીજાની ખુશીમાં ખુશ થવું.
દયાળુ સ્વભાવના લોકો બીજાની મદદ માટે હંમેશાં તત્પર રહે છે. તેને પોતાના માટે કંઈક કરવાથી વધુ બીજા માટે કંઇક કરવામાં આનંદ મળે છે. એ જ કારણ હોય છે કે જ્યાં જરૂર પડે ત્યારે તે દરેકના કામમાં આવે છે, અને તેમની એક ખાસ વાત એ હોય છે કે કોઈની મદદ કરવા માટે તે પોતાની જરૂરિયાતોને દૂર કરવાથી પણ પાછા નથી પડતા. પરંતુ તેમના દુઃખનું કારણ એ નથી હોતું, પણ સામે વાળાનું સ્વાર્થી વલણ હોય છે.
વાસ્તવમાં જોઈએ તો પોતાની મર્યાદાઓથી વધીને અને પોતાની તકલીફોને બાજુમાં મૂકીને મદદ કરવું જ તેના માટે દુઃખનું કારણ બની જાય છે. આવા વ્યક્તિઓ માટે લોકો એવું માનીને ચાલે છે કે આ તે દરેક સમય તેમની સાથે જ હશે અને પોતાના પહેલા તેમના વિશે વિચારશે. તેઓ પાસેથી મદદની ઇચ્છા રાખનારા લોકો ભલે તે તેમના માટે કંઇ ન કરે, પણ તેમને ક્યારેય “ના” નથી સાંભળવા માંગતા.
એક ક્ષેત્રીય કહેવત છે – “કરવાની સો ફરિયાદ, ન કરવા એક ફરિયાદ”… આ એ દયાળુ લોકો સાથે પણ થાય છે. જ્યારે કોઈ કેવી પરીસ્થિતિમાં પડીને તે સામે વાળાની ભૂલથી પણ કંઇક કરવા માટે “ના” કહે છે અથવા સંજોગોવસાત મદદ ન કરી શકે, તો સામે વાળા વ્યક્તિના મનમાં તે વાત આવી જાય છે કે હવે તે તેમના કામ નહિ આવે. પરિણામ એ આવે છે કે તે તેમની વાતો, વિચારો, નિર્ણયોને અવગણવાનું શરૂ કરી દે છે. તે વાત તેમને દુઃખી કરે છે.
તમારે એ સમજવાની જરૂર છે કે આ તમારૂ ખરાબ વલણ નથી, જેના માટે તમારે દુઃખી થવું જોઈએ કે પછતાવું, જોઈએ પણ તે સામે વાળાનો એકલો સ્વાર્થ છે, જે કોઈ પણની જરૂરિયાતને સમજ્યા વિના. હંમેશા તેની મદદ લેવા માંગે છે. તેને લઇને તમે પછતાવાના ભાવ માંથી નીકળી જાવ અને પોતાની પ્રાથમિકતા સાથે ચાલો. વારંવાર એવું બનવું તમાનું દિલ દુભાવશે અને બની શકે છે મદદ કરવાના પોતાના સ્વભાવને જ તમે ખોટું માનવા લાગો, જો કે એવું નથી. તેથી તમારા દિલનું સાંભળો, અને તમારા કડવા અનુભવોનો પ્રભાવ તમારા સ્વભાવ ઉપર ન આવવા દો.
2) પોતાની પરવા કરવી એવું સ્વાર્થી બનવું નથી હોતું.
દયાળુ લોકોમાં એક બીજી જે વાત હોય છે તે છે કે તે પોતાના માટે કદાચ જ જીવી શકે છે. તેઓની પ્રાથમિકતાઓમાં ક્યારેય કુટુંબ, ક્યારેક સંબંધી, તો ક્યારેય મિત્ર આવી જાય છે. ક્યારેક તે બાળકોની શાળા એ દોડે છે, કોઈક વાર પરિવાર સાથે વીકેન્ડ મનાવે છે, તો ક્યારેય મિત્રોની ખુશી-દુ:ખમાં ભાગીદાર થાય છે, પરિણામ આ આવે છે, તેની પાસે પોતાના માટે જ ખાલી સમય નથી હોતો કે પોતાના શોખ પુરા કરી શકે.
કારણ કે તેમના દરેક પગલા બીજાઓને ખુશ કરવા માટે હોય છે, તેને પૂર્ણ કરતા તે પોતાના સ્વપ્નો પૂર્ણ કરવા માટે કામ નથી કરી શકતા. તમારે તમારા આ વિચારમાં થોડો સુધારો લાવવાની જરૂર છે. તમારે એ સમજવાની જરૂર છે કે પોતાના માટે વિચારવું સ્વાર્થી બનવું નથી હોતું અને બીજા માટે વિચારવાનો અર્થ એ નથી હોતો કે તમે તમારા પોતાના માટે બિલકુલ ન વિચારો.
નિઃસ્વાર્થ ભાવથી કોઈની મદદ કરવી બીજી વાત હોય છે, પણ નિઃસ્વાર્થ હોવાનો અર્થ પોતાની જરૂરિયાતોને ભૂલી જવું નથી હોતી. તમારે યાદ રાખવું જોઈએ કે ભગવાન એ દરેક માણસને શરીર અને મન આપ્યા છે, તેની જરૂરિયાતો અને સુખનું ધ્યાન રાખવું એ વ્યક્તિગત જવાબદારી હોય છે.
તમારી આ જવાબદારીને પૂરી કરવી એ ભૂલ નથી હોતી. હા, સ્વાર્થી હોવું અને જવાબદાર હોવું વચ્ચેનો તફાવત જરૂર સમજી લો. ક્યારેય એવું ન થવું જોઈએ કે તમારા હિત માટે કોઈ બીજાનું ખરાબ કરવું અથવા સમર્થ હોવા છતાં પણ જરૂર વખતે કોઈ ના કામમાં ન આવો તો તે સ્વાર્થ જ કહેવાય.
3) અપેક્ષા રાખવી
ત્રીજી અને એક ઘણી જ જરૂરી વસ્તુ જે છે, તે છે ‘આશા રાખવી’. તમે કોઈની મદદ એટલા માટે નથી કરી કે જેથી તેના બદલામાં તમારી પણ મદદ કરે અથવા તમને સન્માન આપે અથવા તમારા વિશે વિચારે. તમારું મન અને મગજ આમ કરવું યોગ્ય માને છે તેથી તમે તે કર્યું, પછી જો તે પછી તમે તે કામની ઓળખ કે માન ન મળે, તો તમારે દુઃખી ન થવું જોઈએ. જો એવું છે તો તે બતાવે છે કે તે કાર્યોને બદલે તમે પણ કોઈ ઇચ્છા રાખો છો અને તે સ્થળ તમારા દુઃખનું કારણ બને છે.
તમારે એ સમજવાની જરૂર છે કે સક્ષમ હોવા છતાં કોઈ ના માટે કંઇક કરવું, ત્યાં સુધી કે જો તમે તમારા વિવેક સાથે કોઈના માટે કોઈ ત્યાગ કર્યો હોય તો તે પણ તમે તમારી નૈતિક ફરજ અને માનવ ધર્મ પૂરો કર્યો છે, ભવિષ્યમાં તમને તેનું ઇનામ મળે, પરંતુ તેના માટે તમારે કોઈ સારા પરિણામની અપેક્ષા ન રાખવી જોઈએ.
ગીતાની આ પંક્તિ યાદ રાખો – “કર્મો કરો, ફળની ચિંતા ન કરો.” આ તે માર્ગ છે. જે તમને દરેક ક્ષણે તમને દુઃખી નહિ થવા દે.
No comments:
Post a Comment