ફોટોગ્રાફર સૌરભ દેસાઈ, ચેતન સાંઘાણી અને મિત્ર ચિત્રાંગી પટેલ હાલમાં જ ચાદર ટ્રેક કરી આવ્યા અને હવે તેઓ રોજ ચાદર અને ઝંસ્કારનો કોઈને કોઈ ફોટોગ્રાફ અપલોડ કરીને જીવ બાળે છે. મનમાં થાય છે કે આ બધું મૂકીને ફરી એકવાર ચાદર પર ચાલવું છે, ફરી એકવાર અંતરનો ઓમકાર સાંભળવો છે અને બરફના પંખી બની જવું છે... જોકે એ શક્ય નથી. હવે તો ચાદર પણ ઓગળવા માંડી હશે, પરંતુ મેં જ્યારે ટ્રેક કરેલો ત્યારે જે અનુભૂતિઓ ઝીલેલી એ મેં ફરી વાંચીને ઝંસ્કારને યાદ કરી. આયમ શ્યોર કે તમને આ ગમશે જ... ફરી વાંચીએ ચાદરના એ લેખો...
ચદરીયા ઝીણી રે ઝીણી
-અંકિત દેસાઈ
'જીવનમાં કશું કાયમી નથી હોતું એ વાત જેટલી સાચી છે એટલી જ સાચી વાત એ પણ છે કે, લાઈફમાં આપણું પેશન પણ કાયમી નથી હોતું. કોઈ એક-બે કે ત્રણ બાબત, કામ કે હૉબી માટેના તમારા પેશન માટે તમને એમ હોય કે, ખોળિયામાંથી જીવ જશે ત્યાં સુધી આ પેશન જવાનું નથી. પરંતુ કોઈક ઘટના, પ્રવાસ કે ક્ષણમાંથી કલાક અને કલાકમાંથી દિવસો કે મહિનો બની જતો સમય કોઈક બાબત, કામ કે હૉબી માટેની તમારી ચાહત, લગાવ કે તમારા ગાંડપણની માત્રામાં ઘટાડો કરી શકે છે. એમ પણ બને કે, ક્યારેક તમે એ બાબત, કામ કે હૉબી માટે મરણિયા થઈને મથ્યાં હો એ બાબત તમને લગીર નહીં આકર્ષે.'
અવતરણ ચિહ્નમાં લખાયેલું આ વાક્ય મેં મારા અનુભવમાંથી લખ્યું છે પરંતુ એ કેટલે અંશે સાચું છે કે એ યુનિવર્સલ ટ્રુથ છે કે નહીં એ વિશેનો કોઈ જ દાવો નથી કરતો. અને દાવા-દલીલોમાં ઝાઝો રસ પણ નથી! આ લખાઈ રહ્યું છે ત્યારે હું નક્કી નથી કરી શકતો કે, લેખન-પત્રકારત્વ માટેનો મારો લગાવ, એ તરફની મારી ચાહત કે એમાં કોઈક નવા પ્રયોગો કરવાની મારી પેશન ઓછી થઈ ગઈ છે કે મારા પ્રવાસ અને પ્રવાસ દરમિયાન અનુભવેલા સ્પંદનોને કારણે ઉદભવેલી આ કોઈ ટેમ્પરરી અસર છે. કારણ કે, જે કોરી વર્ડ ફાઈલ જોઈને એ ફાઈલ હજાર-બે હજાર શબ્દોથી ભરી દેવાની ચાનક ચઢતી કે TVS ના જે કીબોર્ડ પર ટાઈપ કરતી વખતે ઉદભવતો ખટખટાખટનો અવાજ પિયાનોની ધૂન જેવો લાગતો, એમાંનું કશું આકર્ષતું નથી. બધુ વ્યર્થ લાગે છે. આશા રાખીએ કે, આ ફીલિંગ્સ પણ ટેમ્પરરી જ હોય!
ખૈર, ઝંસ્કારની વાત કરીએ. લેહ-લદાખની ખીણમાં વહેતી આ નદી કંઈક નોખી છે. સામાન્ય રીતે નદીમાં આપણે નહાતા, તરતા હોઈએ, કોઈક નદીને કિનારે બેસીને પ્રિયજનના હાથમાં હાથ પરોવીને સૂર્યાસ્ત માણતા હોઈએ કે, ક્યારેક એકાદ હોડી ભાડે લઈને નદીની સેર કરતા હોઈએ. પણ ઝંસ્કાર નોખી એટલે છે કે, એ થીજેલી નદીની છાતી પર આપણે ચાલવું પડે છે અને કલાકો સુધી ચાલીને થાકી જઈએ તો ઝંસ્કારની મધ્યે કોઈક ખડક પર બેસીને થોડો પોરો પણ ખાઈ શકીએ છીએ. પાછળથી સિંધુ નદીમાં ભળીને પોતાનું અસ્તિત્વ ખોઈ બેસતી ઝંસ્કાર નદી ઝંસ્કાર વેલીના બાર હજાર લોકો માટે શિયાળામાં લાઈફ લાઈન છે, તો ટ્રેકર્સ, માઉન્ટેનર્સ કે એડવેન્ચર સ્પોર્ટ્સમાં રસ ધરાવતા લોકો માટેનું સ્વર્ગ છે.
લેહના છ મહિનાના કાતિલ શિયાળામાં જ્યારે વાયા કારગીલ લેહ જતો રસ્તો બરફને કારણે બંધ થઈ જાય છે ત્યારે ઝંસ્કાર વેલીના લોકો લેહ જવા માટે થીજેલી ઝંસ્કારનો સહારો લે છે. આ કારણે જ ઝંસ્કારને થીજી ગયેલી કહેવી સરાસર ગુનો કહી શકાય કારણ કે, થીજેલી ઝંસ્કાર પર અનેક ઝંસ્કારીઓ અવિશ્રાંત ચાલે છે અને ટ્રેકરો ટ્રેક કરે છે, આ કારણે જ તે વહેતી રહે છે, ઝંસ્કાર ખળખળ ધબકતી રહે છે.
શિયાળાના છ મહિના ઝંસ્કાર સાવ અને સતત થીજેલી જ હોય એવું પણ નથી હોતું. આ હિમાલય પુત્રી ક્યાંક ક્યાંક ખળખળ વહે છે તો ક્યાંક બંને કાંઠે ધોધમાર વહે છે, જેના પાણીમાં તમે જરા જરખો હાથ બોળો તો ઠંડીને કારણે હાથમાં લોહીનું પરિભ્રમણ પણ ઓછું થઈ જાય અને હાથ કામ કરતા બંધ થઈ જાય! જોકે ઝંસ્કારનું આ રૂપ બહુ જૂજ જગ્યાએ જોવા મળે. બાકી, મોટાભાગે તો એ થીજેલી જ હોય. આ કારણે જાન્યુઆરી અને ફેબ્રુઆરી મહિનામાં ઝંસ્કાર નદીના 75 કિલોમિટરના વિસ્તારમાં મોટાપાયે ટ્રેકિંગ થાય છે, જેને 'ચાદર ટ્રેક' કહેવામાં આવે છે. ચાદર નામ એટલા માટે જ કે, ઝંસ્કાર થીજી જાય ત્યારે બરફને કારણે એવું લાગે કે, ઝંસ્કારે બરફની સફેદ ચાદર ઓઢી છે. અલબત્ત, ઝંસ્કારની આ ચાદર આપણા ઘરની ચાદરની જેમ નરમ-મુલાયમ કે આરામદાયક નથી હોતી. એની ક્યારેક સાવ ખરબચડી તો ક્યારેક સાવ લપસણી સતહ તમને વારંવાર પાડે છે અને સાવ નજીવું અંતર કાપતા તમને હંફાવે છે, જેના કારણે જ ચાદર ટ્રેક ભારતના ટફેસ્ટ ટ્રેકમાં ટોપ થ્રીમાં આવે છે.
ચાદર ટ્રેકમાં થીજેલી કે વહેતી ઝંસ્કાર કરતા મોટી ચેલેન્જ હોય છે ત્યાંની ઠંડી. જ્યાં દિવસ દરમિયાન માઈનસ પાંચથી સાત, સાંજે માઈનસ દસથી બાર, રાત્રે પંદરથી વીસ અને મળસકે માઈનસ વીસથી સત્તાવીસ સુધીનું તાપમાન રહેતું હોય ત્યારે માણસ યોગ્ય રીતે ઊભો નહીં રહી શકતો હોય અને ક્યારેક ઓક્સિજનની અછત વર્તાવાને કારણે એણે મોટે મોટેથી શ્વાસ લેવા પડતા હોય ત્યાં દિવસના બાર-પંદર કિલોમિટર સુધી ચાલવાની તો વાત જ શું કરવી? પણ તોય દેશ-વિદેશના સેંકડો સાહસવીરો ઝંસ્કારની છાતી પર હિંમતભેર ઉતરી પડે છે અને ઝંસ્કાર વેલીના તમામ પડકારોનો સામનો કરીને ચાદર ટ્રેક પૂરો કરે છે.
ચાદર ટ્રેક
ટફ ભલે હોય પરંતુ આ ટ્રેક અશક્ય તો નથી જ. ઠંડી કી ઐસી કી તૈસી કરીને તમે એકવાર ત્યાં પહોંચી જાઓ અને ચાદરને જોઈને નક્કી કરી લો કે, તમારે આ ટ્રેક પૂરો કરવો છે તો ચાદરની મજાલ નથી કે, એ તમને અટકાવી શકે. અહીં પગલે પગલે પડકાર આવે છે. એ પડકારો તમારી ધીરજ અને તમારી હિંમતની કપરી પરીક્ષા કરી નાંખે છે.
ચાદરનો એક જ નિયમ છે કે, અહીં સતત ચાલતા રહેવું પડે છે. જો અહીં અટકવાનો વિચાર કરશો કે ચાલવાની આળસ કરશો તો તમારી હાલત કફોડી થઈ જશે. ચાલતા નહીં રહો તો શરીરમાં ગરમી ઉત્પન્ન નહીં થાય, તમે ઠંડીનો સામનો નહીં કરી શકો અને તમારે ઠુઠવાઈને મરવાનો વારો આવે. અને બીજું કારણ એ કે, ઝંસ્કારની ચાદરનો કોઈ ભરોસો નથી હોતો. એ ચાદર સતત આકાર બદલતી રહે છે અને જે ચાદર સવારે અત્યંત કઠણ જણાતી હોય એ જ ચાદર સાંજ ઢળ્યે પાતળી પણ થઈ જાય, જેના પર પગ મૂકતા જ તે કડડભૂસ થઈ જાય અને ઝંસ્કારના ઠંડા પાણી, બરફના ગાંગડા તમારા પગને સ્પર્શી જાય અને તમે ઠંડીની કાતિલતાથી ચિલ્લાઈ ઊઠો.
ચાદર ટ્રેકનો સૌથી મોટો ફાયદો એ હોય છે કે, આ ટ્રેક તમારો તમારી જાત સાથે સીધો સંપર્ક કરાવી આપે છે. 75 કિલોમિટરના આ ટ્રેકમાં એડવેન્ચરની સાથે તમને અધ્યાત્મની પણ અનુભૂતિ થતી રહે છે. ચાદરની સફેદી, હિમાચ્છાદિત હિમાલયની તોતિંગ ભેખડો, અમાપ આકાશ અને એવી જ અસીમ નિરવતા તમારા આત્માને ઢંઢોળીને ઉઠાડી મૂકે છે. ત્યાંના વાતાવરણને કારણે તમે ટ્રેકર હો તો પણ તમને સતત સાધુત્વનો અહેસાસ થતો રહે છે. એમાંય જો ક્યારેક ચાદર લાંબી અને સરળ હોય અને ચાલવામાં બહુ જહેમત નહીં લેવાની હોય તો તમારું ચાલવું ઑટો મૉડ પર થઈ જાય છે તમે તમારી જાત સાથે સંવાદ કરતા થઈ જાઓ છો. અને જાતને અનેક ન પૂછવાના સવાલ પૂછી બેસો છો.
ત્યાંની વિષમ ભૌગોલિક પરિસ્થિતિને કારણે આખા ચાદર ટ્રેકમાં એક જ કોમ્યુનિકેશન શક્ય છે. અને એ છે તમારું તમારી જાત સાથેનું કોમ્યુનિકેશન. બાકી મોબાઈલ ટાવર્સ કે વ્હોટ્સ એપ કે ફેસબુક તો પરગ્રહના કોમ્યુનિકેશન ટુલ્સ જ સાબિત થાય.
છ રાત અને સાત દિવસ તમે તમામ સંબંધો, તમામ પદવીઓ અને બધી આવડતોથી દૂર થઈ જાઓ છો. ઝંસ્કારને એ બાબત સાથે કોઈ લેવા દેવા નથી કે, તમે કોના દીકરા છો, કોઈ તમને કેટલું ચાહે છે કે તમે કોઈને કેટલો પ્રેમ કરો છો? ચાદરને એની સાથે પણ કોઈ નિસ્બત નથી કે તમે શું ભણ્યા છો કે, તમારામાં કેટલી સ્કીલ્સ છે, કે મેદાનોની હાઈરાઈઝ બિલ્ડિંગ્સમાં સૂટ બૂટમાં તૈયાર થઈને એપલના લેપટોપ પર તમે શું તોપ ફોડો છો અને તમે કેટલું કમાઓ છો. એના માટે તમારું માણસ હોવું એ જ તમારી લાયકાત છે. એના માટે ઝંસ્કાર વેલીમાં ભયંકર અભાવોમાં રહેતા અદના લદાખી અને આપણે બધા એક સમાન છીએ.
ઝંસ્કાર પર ચાલતા પહેલા આપણે આપણા અહં અને બધી હોશિયારી કર્ણના કવચની જેમ ઉતારી દેવા પડે છે. નહીંતર ઝંસ્કાર આપણને એક મિનિટ પણ સરખા ચાલવા નહીં છે. એ આપણને વારંવાર પછાડશે, અને જ્યાં સુધી આપણે એના તાબે નહીં થઈએ ત્યાં સુધી વારંવાર એની કઠોરતાનો પરચો આપશે. જો આપણે એને થોડી અકડ બતાવીશું તો એનાથી પાંચ ગણી અકડ ઝંસ્કાર આપણને બતાવશે. ઝંસ્કાર પર ચાલતી વખતે ડાઉન ટુ અર્થ નહીં પણ ડાઉન ટુ ઝંસ્કાર રહેવું પડે છે.
ઝંસ્કાર પર જામેલા ક્રિસ્ટલ ક્લિયર બરફમાં આપણને આપણો ચહેરો જ નહીં પરંતુ આપણી જાત પણ દેખાય છે. એ જોઈને આપણને ખ્યાલ આવે છે કે, આપણે કોણ છીએ. એ જોઈને ખ્યાલ આવે છે કે આપણે બીજાઓથી કંઈ વિશેષ નથી. આપણે એ જ છીએ, જે અહીંનો સામાન્ય ઝંસ્કારી છે. એનો અભાવ આપણો અભાવ છે. ઝંસ્કારી હોય કે આપણે હોઈએ, અભાવથી કોઈ અલિપ્ત રહી શકતું નથી. અલબત્ત આપણા અને એના અભાવની સ્થિતિમાં જમીન આસમાનનો ફરક છે. સામાન્ય ઝંસ્કારી ભૌતિકતા અને તકોના અભાવમાં જીવે છે, તો શહેરની આપણી સૉફેસ્ટિકેટેડ લાઈફસ્ટાઈલમાં આપણે આપણા જ અભાવમાં જીવીએ છીએ.
આ બંનેમાં વેઠી શકાય એવો અભાવ કયો? ભૌતિકતાનો અભાવ કે આપણો પોતાનો અભાવ? ઝંસ્કાર આવા બધા સવાલો ખડા કરી આપે છે. જોકે જેમ જેમ ચાલતા જઈએ, આગળ વધતા જઈએ અને ચાદરના વિવિધ પડાવોને પાર કરતા જઈએ એમ ખૂદ ઝંસ્કાર જ એ બધા સવાલોના જવાબ આપતી જાય છે. કુરુક્ષેત્ર મધ્યે ઊભેલા કૃષ્ણની જેમ એ આપણને બધુ સમજાવતી જાય અને જીવન શું છે, આપણે કોણ છીએ અને આપણું અહીં શું કામ છે એની સમજણ આપતી જાય છે. હા, જોકે આ બધુ શીખવા, જાણવા માટે આપણે આપણા અંતરના દ્વાર ઉઘાડા રાખવા પડે છે. ચાદર જે શીખવે એ શીખવાની તૈયારી રાખવી પડે છે અને સંપૂર્ણ પણે ઝંસ્કારને શરણે થઈ જવું પડે. જોકે ઝંસ્કારને ખોળે ગયા હો તો આમ પણ ઝંસ્કારને તાબે થયે જ છૂટકો. એની આમાન્યા જાળવવી જ પડે. નહિતર ન તો ઠંડીનો સામનો કરી શકાય કે નહીં તો ચાદર ટ્રેક પૂરો કરી શકાય.
આ તો મારા અધ્યાત્મિક અનુભવની વાત. ચાદર ટ્રેક દરમિયાનના વિવિધ પડાવો, જાતજાતના પડકારો, ત્યાંનુ એડવેન્ચર, બરફની ચાદરના પ્રકારો અને ત્યાંની જીવનશૈલી વિશેની વાતો બાકી છે. એ કથા કાલે માંડીએ. જૂલે!
(તસવીર : ચેતન સાંઘાણી)
યા હોમ કરીને પડો, ચાદર છે આગે....
(ચાદર સિરીઝનો બીજો લેખ.)
અંકિત દેસાઈ
ગઈકાલે આપણે ઝંસ્કાર નદી અને શિયાળામાં એના પર બાઝતી ચાદર વિશેની કેટલીક વાતો જાણી. આજે ચાદર ટ્રેક ક્યાંથી શરૂ થાય, ટ્રેક દરમિયાન ચાદરના કેવાક રંગો હોય, ટ્રેક દરમિયાન ક્યા પ્રકારના પડકારો અને પડકારોની સાથે કયા પ્રકારની મજા આવે એ વિશે જોઈએ. ભારતના સૌથી ટફ ટ્રેક્સમાં હંમેશાં ટોપથ્રીમાં સ્થાન પામતો ચાદર ટ્રેક જાન્યુઆરી અને ફેબ્રુઆરી મહિના દરમિયાન જ કરી શકાય છે. આ સિવાયના સમયમાં જ્યારે નદી ખળખળ ધસમસતી હોય ત્યારે પ્રવાસીઓ ઝંસ્કારમાં રિવરક્રાફ્ટિંગની મજા માણતા હોય છે.
ચાદર ટ્રેક માટે અનેક ટ્રેકિંગ કંપનીઓ ઓનલાઈન બુકિંગ કરે છે. સત્તરથી વીસ હજારના પેકેજમાં છ નાઈટ સાત દિવસનું બુકિંગ કરાવી શકાય છે. ટ્રેકિંગ માટે ઉત્સુક ગુજરાતીઓએ ઓગસ્ટ અથવા સપ્ટેમ્બર મહિનાથી બુકિંગ કરવાનું શરૂ કરી દેવું જોઈએ, બુકિંગ કરવા માટેનું રિમાઈન્ડર હમણાથી મૂકી દેવું હોય તો મૂકી દો, જેથી તમને સામાન્ય ભાવ કરતા થોડા સસ્તા ભાવમાં ટ્રેકિંગ પેકેજ મળે અને ફ્લાઈટની ટિકિટ્સ પણ સાવ નજીવા દરે મળે. પછી જેમ મોડું કરશો એમ સિટ્સ બુક થવા માંડશે અને વિવિધ કંપનીઓના ભાવ વધવા માંડશે અને ફ્લાઈટ્સના ભાવ તો પેલી વાર્તાની રાજકુમારી કરતાય વધુ ઝડપે વધતા જશે. યાદ રહે કે, શિયાળામાં લેહ જતાં જમીન માર્ગો બંધ થઈ જાય છે એટલે ત્યાં ફ્લાઈટમાં ગયા વિના છૂટકો નથી.
ચાદર ટ્રેક માટે જાઓ ત્યારે ફ્લાઈટની ટિકિટ્સ એ રીતે બુક કરાવવી કે ટ્રેક શરૂ થાય એ પહેલા લેહમાં તમને દોઢથી બે દિવસ રહેવા મળે, જેથી ટ્રેક દરમિયાન વાતાવરણની કઠણાઈઓ શરૂ થાય એ પહેલા તમે લેહના વાતાવરણ સાથે તાલમેલ સાધી શકો. કારણ કે દિલ્હીથી ઉડતી ફ્લાઈટમાં તમે જ્યારે લેહ ઉતરો ત્યારે અચાનક જ વધી જતી ઉંચાઈ તેમજ માઈનસમાં જતું રહેતું તાપમાન અમસ્તા જ તમારું માથું ભારે કરી દેશે અને તમને ઊલટી થવાનો અહેસાસ થતો રહેશે.
ટ્રેકિંગ પર જતાં પહેલા વુલન શોક્સથી લઈને જાડા સ્વેટર કે ફ્લિશ જેકેટ હોય કે પછી વુલન ઈનર્સ હોય કે હેન્ડ ગ્લવ્ઝ અને ટ્રેક પેન્ટ હોય એ બધુ જ વ્યવસ્થિત પેક કરી લેવું. અને હા, આ બધાની બબ્બે જોડી સાથે રાખવી. કેટલીક વસ્તુ તમારે લેહના બજારમાંથી જ લેવાનો આગ્રહ રાખવો. જેથી વસ્તુની ક્વોલિટી પણ ત્યાંના તાપમાન મુજબની મળી રહે અને ગુજરાત કે દિલ્હીથી લેહ જઈએ ત્યારે આપણને એનો ભાર પણ ઓછો લાગે.
લેહ પહોંચીએ ત્યારે આપણી હોટેલનું બુકિંગ ટ્રેકિંગ કંપનીએ કરી જ દીધું હોય, એટલે આપણે માત્ર જે-તે સ્થળે પહોંચવાનું જ રહેતું હોય છે. લેહ એરપોર્ટ પર ઉતરો એટલે તરત માથે ઉનની ટોપી પહેરી લેવી અને આખો દિવસ બને એટલું વધુ પાણી પીવાનું રાખો. જેથી માથું દુખવાની સંભાવના નહીંવત થઈ જાય. અને હા, બને ત્યાં સુધી પહેલા ત્રણેક દિવસ આલ્કોહોલ કે સિગારેટનું સેવન પણ ટાળવું.
ચાદર ટ્રેકનો રોમાંચ તો તમે તમારી હોટેલમાં પહોંચો ત્યારથી જ શરૂ થઈ જતો હોય છે. એક તરફ તમારી ટ્રેકિંગ કંપની તમારા બેચ મેટ્સ સાથે તામારો મેળાપ કરાવી આપે છે, તો ટ્રેક પૂરો કરીને આવતા અગાઉના બેચના સાહસવીરો પણ એમની ટ્રેકિંગ બેગમાં ચાદરની ભાતભાતની વાતો લઈને હોટેલ આવી પહોંચેલા હોય, જેઓ 'અમે આવી પરેશાનીનો સામનો કર્યો અને અમે ચાલતા હતા ત્યારે વાતાવરણે અમને જરાય સાથ નહીં આપ્યો કે અમારા પેશનને કારણે જ આ ટ્રેક પૂરો થયો, બાકી ઢીલા પોચાનું આ કામ નહીં.' જેવી અનેક વાતો કરીને પોતાની સાહસગાથાનું પઠન કરતા હોય. આ બધી વાતોમાં કેટલીક નેગેટિવ વાતો પણ સાંભળવામાં આવતી હોય, પરંતુ આપણે એ બાબતો પ્રત્યે ધ્યાન નહીં આપવાનું અને ચાદર માટેના આપણા રોમાંચને જરા પણ ઓછો નહીં થવા દેવાનો.
દોઢેક દિવસના લેહ રોકાણ પછી તમારી ટ્રેકિંગ કંપની, એક બસમાં તમારા આખા ગ્રુપને સિત્તેર કિલોમિટર દૂર વાયા ચિલિંગ તિલદ લઈ જશે, જ્યાં તમારા ટ્રેકિંગનો પહેલો પડાવ હશે. મેગનેટિક હિલ્સના રસ્તે વાયા ચિલિંગ થઈ તિલદ પહોંચતી બસની બંને તરફ હિમાલયનું સૌંદર્ય સોળે કળાએ ખીલેલું હોય અને સાથે દિલમાં ચાદરનો રોમાંચ હોય ત્યારે દિલમાં લાગણીઓના જે ઘોડાપુર ઉમટે એ લાજવાબ હોય છે. ઈન્ડસ વેલીમાંથી પસાર થતી બસ ઝંસ્કાર વેલીની ચટ્ટાનો પર ક્યારે ઘરેરાટી બોલાવતી થઈ જાય એની કોઈ સરત નહીં રહે. સદીઓથી માનભેર ઊભેલી ચટ્ટાનોની નીચે દેખાતી ઝંસ્કાર નદી જોઈને તમને એમ જ થાય કે, હવે જો આ બસ નહીં અટકે તો મારે બસની બારીમાંથી બહાર નીકળીને ઝંસ્કાર પર એક ભૂસકો મારવો છે!
બસ જ્યારે ચિલિંગ જઈને ઊભી રહે ત્યારથી જ ટ્રેકિંગ શરૂ થઈ જાય, જ્યાં તમારે તમારા ગાઈડ સાથે ઊંચી પહાડી પરથી ઉતરીને નીચે તિલદ સુધી પહોંચવાનું રહે. થોડા નીચે ઉતરો એટલે ઝંસ્કારની ચાદર તમને એના આલિંગનમાં લેવા માટે તત્પર હોય. તમે ઝંસ્કારના સૌંદર્યથી અભિભૂત થઈને એની સુંદરતામાં ગળાડૂબ થયાં હો ત્યાં અચાનક તમારે કાને, 'જૂલે... જૂલેજી.... જૂલે...'ના અવાજો સંભળાય. તિલદ પોઈન્ટ પર ઝંસ્કારના કિનારે બેઠેલા સ્થાનિક ઝંસ્કારીઓ આ રીતે તમારું સ્વાગત કરે છે, જેઓ પછીથી તમારી સાથે પોર્ટર્સ તરીકે જોડાતા હોય છે અને તેઓ જ આવનારા સાત દિવસો સુધી તમારા સુખ-દુખના સાથી બનતા હોય છે, તમારા શિક્ષક બનતા હોય છે.
ઝંસ્કાર વેલીમાં દૂરદરાઝના ગામડામાં વસતા આ ઝંસ્કારીઓના સ્વભાવ તમને અચંબામાં પાડી દે એવા હોય. નિયતના એકદમ ચોખ્ખા આ સાફદિલ ઈન્સાનોના કપડા ભલે ચાડી ખાતા હોય કે, તેઓ અભાવમાં જીવે છે પરંતુ એમના હસમુખા ચહેરા હંમેશાં કોઈને કોઇ આનંદગાથા ગાતા હોય, જેમને જોઈને કે એમની સાથે વાતો કરીને તમને ગજબનાક પોઝિટીવ એનર્જી મળે. આ પોર્ટર્સ જ તમને આવનારા દિવસોમાં એ સમજાવી દે છે કે, 'બકા, હસવા કે આનંદમાં રહેવા માટે ક્યારેય કોઈ કારણની જરૂર નથી હોતી. કે ન તો હસવા માટે કોઈ ભૌતિક બાબતની જરૂર હોય. હસવું જ હોય, આનંદમાં રહેવું જ હોય તો ઉપર આકાશ તરફ જો, એમાં વિહરતા વાદળના ગોટા તરફ જો, આસપાસ સરસરાતા પવનને મહેસૂસ કર, એના લયને માણ, મન થાય તો આ કોતરોને લલકારીને એકાદ બૂમ પાડ અને કોતરોમાંથી પરત થતાં તારા ધ્વનિને માણ, નદીના ખળખળાટને ધ્યાનથી નિહાળ અને આ ઠંડકની દિવ્ય અનુભૂતિ કર. જો તો ખરો આ વિચારતા જ તારા ચહેરા પર ખુશી પ્રકટી ગઈ, હાસ્યની નાનકડી લહેરખી ફરકી ગઈ તો જ્યારે તું આ બધુ અનુભવશે ત્યારે તને કેવી મજા આવશે!'
આ નવો અને નિર્મળ પ્રદેશ જોઈને તમે થોડા આગળ વધશો ત્યાં જ તમને તમારો ગાઈડ આદેશ આપશે કે, 'બસ હવે આપણે વધુ નથી ચાલવાનું સામે જે તંબુ બંધાઈ રહ્યા છે એ જ આજનું આપણું નિવાસસ્થાન છે. આજનું ટ્રેકિંગ બસ આટલું જ!' વળી, થોડા જ સમયમાં પોર્ટર્સ અને કુક તમને લંચ કરાવી દે છે અને પહેલા દિવસે હજુ તો બપોરના બે પણ વાગ્યા નહીં હોય ત્યાં તમે સાવ નવરા થઈ જાઓ. તમારી પાસે કોઈ કામ રહેતું નથી. મોબાઈલ ફોનના નેટવર્ક નહીં હોય એટલે ફેસબુક, વ્હોટ્સ એપ કે ઈમેલની વાત તો ભૂલી જ જવાની. તો કરવાનું શું? વાતો? બેચ મેટ સાથે દોસ્તી કેળવવાની? કે પછી પોતાના ટેન્ટમાં જઈને કે ઝંસ્કારની રેતી પર લંબાવીને આરામ કરવાનો? ના... ના... ના...
બેચ મેટ્સ સાથે હાય-હેલ્લો તો આમ પણ તમારું થઈ જ ગયું હોય. અને આગલા સાત દિવસ સુધી ઝંસ્કાર તમને એટલી બધી તકો પૂરી પાડશે કે, તમે ગમે એટલા અંતર્મુખી હશો તો પણ તમે તમારા બેચ મેટ્સના ખાસમખાસ થઈ જશો. એટલે સંબંધ કેળવવાના પોકળ વલખા મારવા કરતા ક્યાં તો કેમેરા હાથમાં લઈ ફોટોગ્રાફ્સ ક્લિક કરવા નીકળી પડો અથવા હેડ ફોન લઈને મોબાઈલમાં સુંદર ગીતો વગાડતા ઝંસ્કારની ચાદર પર હળવે હળવે લટાર મારવા નીકળો. થોડે દૂરની કોઈક શિલા પર બેસવું અને હિમાલયની અસીમ સૌંદર્યતા અને અખંડ નિરવતા વચ્ચે આપણું એકાંત માણવું. ચાદરના પડ જોવાના, બે તરફની ચાદર વચ્ચે વહેતી ઝંસ્કારને માણવી. એ નિરવતામાં તમને આવનારા સાત દિવસ સુધી ઝંસ્કારમાં ઝઝૂમવાની તાકાત મળશે, ઝંસ્કાર જાણે તમારા ખભે હાથ મૂકીને કહેશે કે, 'તારામાં અને મારા ઝંસ્કારી સંતાનોમાં કોઈ ભેદ નથી. મારા માટે તમે બંને એક જ છો. તારે માત્ર એટલું જ ધ્યાન રાખવાનું કે, આ ટ્રેક કોઈ મિશન નથી, આ ટ્રેકમાં તારે કંઈ અચિવ નથી કરવાનું નથી. 75 કિલોમિટરની આ યાત્રામાં તારે માત્ર તને જ પામવાનો છે, તારો ક્રોધ, તારી ઉતાવળ, તારો સંતાપ બધુ જ તારે મારા પાણીમાં વિસર્જિત કરવાના છે. તું મારામાં શ્રદ્ધા મૂકી તો જો, હું તને એવી ભેટ આપીશ કે, પરત ફરતી વખતે તને વિશ્વાસ નહીં થશે કે, તું પણ આવો હોઈ શકે.'
આજુબાજુના પર્વતો, ઝંસ્કાર અને તમારી જાતને માણીને ઊઠશો એટલામાં અંધારુ છવાઈ ગયું હશે, ડિનર તૈયાર કરીને કુક અને પોર્ટર્સ ડિનર માટે વ્હિસલ મારીને તમને બોલાવશે, જમીને થોડા સમય માટે તમે કેમ્પફાયર પાસે જશો, જ્યાં તમારા બેચ મેટ્સ સાથે તમારે ફરજીયાત અંતાક્ષરી રમવી પડશે, ગીતો ગાવા પડશે કે દિવસનો એક્સપિરિયન્સ કેવો રહ્યો એની વાતો કરવી પડશે. કદાચ એમ પણ બને કે તમારી શરમ અને તમારા અંતર્મુખી સ્વભાવને કારણે તમે આમાનું કશું નહીં કરી શકો. પરંતુ એ વાત નક્કી કે, ઠંડીથી બચવા તમે કેમ્પફાયર પાસે જશો જ, જ્યાં તમારી જાણ બહાર તમે થોડા થોડા ઉઘડશો, ભલે મોટેથી નહીં, પરંતુ હળવેકથી પણ થોડું ગણગણશો અને બાજુમાં ઊભેલા કો'ક સાથે વચ્ચે વચ્ચે થોડી વાત કરી લેશો અને ત્યાં કલાકેક ઊભા રહીને પોતાના ટેન્ટમાં જઈ સ્લીપિંગ બેગમાં ઉંઘીને થરથરશો. ઝંસ્કારને કિનારે ઉંઘ સળંગ નથી આવતી. ઠંડીને કારણે તમે સતત તંદ્રામાં રહેશો, ક્યારેક ઉંઘ સમૂળગી પણ ઊડી જશે. પરંતુ એનાથી થાક નહીં વર્તાય બીજા દિવસે ચાલવાનું જોમ તમને અમસ્તુ મળી રહેશે.
અને હા, ટેન્ટમાં સૂવા જતાં પહેલા માથે ઝૂલતું આભ જોવાનું નહીં ચૂકતા. સહસ્ત્ર તારાઓની ફોજ માથે ઝળહળાટ કરતી હશે. તારાઓની આવી ચમક આપણા મેદાનોમાં ક્યારેય નહીં દેખાય. એટલે જ, આપણા આદિલ સાહેબ સુગંધનો દરિયો શ્વાસમાં ભરી લેવાની વાત કરતા એમ તારાઓના એ ચળકાટનો દરિયો આંખમાં ભરી લેવાનું નહીં ચૂકતા. આ ઝંસ્કાર છે અહીંની ચાદર જ નહીં, અહીંનું બધુ જ ખૂબસૂરત છે. જો એ ખૂબસૂરતીના પ્રેમમાં નહીં પડો તો ચાદર ટ્રેકથી ઘરે આવો એ પહેલા સાઈકિયાટ્રીસ્ટની અપોઈમેન્ટ લઈ લેવી. ચાદર વિશેની વાતો આ લેખમાં પૂરી કરી દેવી હતી. પરંતુ કમબખ્ત યાદો મૂળ મુદ્દાને અવળે પાટે લઈ જાય છે. કેટલા લેખોમાં ચાદરગાથા પૂરી થશે એની ખબર નથી. કિપ રીડિંગ. જૂલે!
